Figura Abest draws from the phenomenon of a herbarium page with its beautiful interplay between the visual and verbal. The visual satisfies the need to discover a mystery (eg. of the exotic in the context of colonisation), to learn and see the tiniest details (eg. seeds, all stages of flower, fruit growth) and also to popularize the knowledge outside the scientific contexts (with botanical illustration being not only detailed and precise but also beautiful). But it may also supersede imagination.
What happens when the visual is taken away?
Without the visual (Figura abest = absent image/shape) what remains is the decorum of words.
The idea has grown out of my research on European colonialism and landscape and power relations. I turn to hybridity – a concept which is inherent in all sorts of colonial encounters (be it biological, political, cultural).
My new hybrid taxonomies and herbaria are based on names of plants actually occurring in different parts of the world, both oversea colonies and Europe (indigenous and introduced – purposefully or unintentionally, acclimatised and invasive, etc) as well as historical, political and social contexts closely connected to the realm of colonisation.
Figura Abest is a collection of herbarium pages with Latin names (part of them made up) and with no visual representations. Some names are authentic names of invasive plants (results of artificial plant mobility intensified in the colonial era), e.g. Robinia pseudoacacia (false acacia or black locust), Heracleum sosnowskyi (Sosnowsky’s hogweed), Opuntia stricta (erect prickly pear), Solidago gigantea (giant goldenrod). The histories of their introductions and their way to „independence” (and incontrollable spread) are very intriguing and truly scary from the perspective of the endangered indigenous species. Some other names are pseudo-botanical neologisms, with some colonial narratives encoded in them – e.g. Camellia occidentalis (tea + western, originally: Camellia sinensis), Citrus fessa (orange + exhausted), Eugenia avida (clove + greedy), Saccharum alienum (sugar + foreign). Some are names of authentic hybrid plants (results of successful experiments from botanical gardens and natural hybrids), e.g. Primula kewensis (Kew primrose, invented in Kew in 1900), Iris albicans (white flag iris – a natural hybrid).
This lack of illustrations in the herbarium is very significant, probably even more significant than the lack of names. Although, according to the International Code of Botanical Nomenclature, even the best-preserved and most detailed specimen without a name is useless1, a name with no visual referent may highlight the absence and strengthen the sense of uncertainty. A hybrid name particularly calls for a visual referent – to satisfy curiosity, to compare, to classify. Some hybrids, especially human-hybrids, remained a sort of taboo in the colonial world. Fascinating on the one hand, terrifying on the other. Forbidden and unavoidable. Building up the colonial economic power and threatening it, e.g. by undermining the racial role assignment. Plant hybrids were presented as the emblems of success of colonial landscape transformation systems. Human hybrids were marginalised, pushed outside the sphere of representation, omitted, silenced, unrepresented. Figure Abest is a coded list of absences, not only colonial.
CONTEXT
Hybridity is a very important concept when discussing landscape and power, especially in the context of colonial landscapes and transgressions, both physical and metaphorical. Empires, founded on colonial contact, mutual transformations and exchange, were doomed to hybridity, this fact was often rejected, though. The transplantations, acclimatisation, and botanical gardens are all linked to the notion of hybridisation. According to Homi K. Bhabha, hybridity is a “subversive product” of colonial systems2. It has the potential of destroying and destabilising the very system it is the fruit of. Homi K. Bhabha mentions a phenomenon discussed also by Robert Young, a paradoxical desire and rejection of the “Other”3. This category is visible in the realm of landscape. On the one hand, in many colonies there was a strong need to reject local landscapes and reproduce well-known European conventions in real landscaping and its artistic representations (grafting, re-landscaping and drafting). On the other, there was a huge fascination with the Exotic and a need to reproduce it (physically within European landscapes hybridising the metropole)4 or at least to possess its fragments (plant and animal trophies).
Plant hybrids had a special status in the colonial world. Many of them were of significant economic value (cash crops or rare specimens for collectors). They proved the effectiveness of innovative methods of control tools such as landscape. Casid points out that even though the word hybrid was rarely used until the 19th century (according to The Oxford English Dictionary), experiments in cross-breeding were carried out already in the late 18th century5. While cross-breeding of plants was an example of commonly accepted and popular colonial transgressions, a method of strengthening empires on the global market, mixing of races was commonly condemned. Plant hybrids were presented as fruits of the colonial new order, innovation, creativeness, while human hybrids were presented as evil. To effectively discourage mixed-race relationships, races were presented as separate species, and since separate species cannot produce fertile offspring, they were against God’s will6. Plant hybrids were accepted and desired, human hybrids – rejected and marginalised.
Colonial landscapes, too, were the embodiments of hybridity. Plantation is an interesting example of a hybrid – with plant hybrids, human hybrids, hybrid technologies. Hybrids within a hybrid. What happened on the plantation grounds encapsulated numerous colonial practices and could be referred to as “a hybrid production of an Empire”7. Slave gardens are specific examples of landscape hybridity referred to by Casid as “countercolonial landscapes”8 or black counterdiscources of landscape9. They were introduced on both British and French plantations in the Caribbean in the late 18th century as “Negro Grounds and Provisions”10. They were clearly hybrid – neither European nor African, neither fully controlled by colonial administration nor truly independent. Officially, they were given to plantation workers to grow crops for their own use. In practice, they were intended to bring direct profit to plantation owners by minimising the costs of food for the workers. The grounds intended for slave gardens were of the worst quality, located where no profitable farming of any cash crop was possible. Despite all the logistic obstacles, slave gardens were not only places where plants were grown for everyday use but also where successful transplantation experiments took place11. Knowledge, which white colonisers often did not possess, would be mixed there with European technologies and fruits of European artificial mobility. These gardens were not simple copies of African or European practices but a useful and successful mixture of both. They were hybrids in the purest form. Functioning on the basis of appropriation and mimicry, they threatened the plantation machinery from inside because of this apparent similarity. Slave gardens grew in strength enabling some degree of financial independence (some rare plants were sold on the black market), possibility of aesthetic expression (some slaves would grow mainly decorative plants), and finally they facilitated the resistance movement (providing food and shelter for rebels and fugitives, and poisonous herbs to frighten the plantations’ owners). Slave gardens were presented by the European authorities as doubly negative: neither orderly organised according to European gardening patters, nor picturesquely diverse12. Plantation owners would not admit that these were the places where some important transplantation and acclimatisation experiments were successfully conducted, since it would be tantamount to admitting that the agricultural success of plantations was not purely European and that colonisers were not able to act independently, relying solely on their knowledge and experience. When independence riots started, slaves were destroying what was the most valuable to white plantation owners – the plants13. Their rage was not as insane as colonial authorities tried to present. Destroying “innocent” plants was not a sign of primitive aggression but a carefully planned and perfectly logical move.
1 S. A. Harris, “Scientific context of Botanical Illustration”, 187, 190.
2 Cited by J. H. Casid in: Sowing Empire. Landscape and Colonization. Minneapolis & London: University of Minnesota Press 2005, 106.
3 Ibid., 192.
4 Ibid., 51.
5 Ibid., 2.
6 Ibid., 3.
7 Ibid., 213.
8 Ibid., 191.
9 Ibid., 197.
10 Ibid., 197.
11 Ibid., 203.
12 Ibid., 106.
13 Ibid., 230.
Bibliography:
J. H. Casid, Sowing Empire. Landscape and Colonization. Minneapolis & London:
University of Minnesota Press 2005.
S. A. Harris, “Scientific context of Botanical Illustration”, in: S. Sherwood, A new Flowering. 1000 years of botanical art. Oxford: The Ashmolean 2014, 186-191.
Figura Abest czerpie z tradycji herbarium i ilustracji botanicznej – stron pełnych intensywnej relacji między obrazem i tekstem. Warstwa wizualna zaspokaja potrzebę odkrycia tajemnicy (np. egzotycznych roślin w kontekście kolonialnym), potrzebę zobaczenia i poznania najmniejszych nawet szczegółów (np. nasiona, różne etapy rozwoju kwiatów i owoców), a także popularyzowania wiedzy poza kręgami ściśle naukowymi (ilustracje botaniczne były nie tylko precyzyjne, ale też piękne).
Co się jednak dzieje, gdy z konwencji herbarium odjąć ilustracje?
Wobec braku obrazów (Figura abest = brak obrazu/kształtu) pojawia się decorum słów.
Figura Abest porusza kwestie relacji krajobrazu i władzy w kontekście europejskiego kolonializmu. Wykorzystuje hybrydyczność – koncept wpisany w każdy rodzaj spotkań kolonialnych – biologicznych, politycznych, kulturowych. Nowe hybrydyczne taksonomie i herbaria w Figura Abest oparte są o autentyczne nazwy roślin występujących w różnych częściach świata, w Europie i jej dawnych zamorskich koloniach. To rośliny rdzenne i introdukowane (celowo i przypadkowo), zaaklimatyzowane i inwazyjne, których nazwy splecione są z narracjami historycznymi, politycznymi i społecznymi w kontekście kolonizacji.
Figura Abest stanowi swoiste herbarium pozbawione warstwy wizualnej. Pozostają nazwy – niektóre z nich to autentyczne nazwy roślin inwazyjnych (wyniku sztucznej mobilności roślin zintensyfikowanej podczas ery kolonialnej), np. Robinia pseudoacacia (Robinia akacjowa), Heracleum sosnowskyi (Barszcz Sosnowskiego), Opuntia stricta (Opuncja pospolita), Solidago gigantea (Nawłoć późna). Historie ich introdukcji oraz drogi ku „niezależności” (i niekontrolowanemu rozprzestrzenieniu się) są jednocześnie intrygujące i przerażające z perspektywy zagrożonych przez nie roślin rodzimych. Inne nazwy to pseudo-botaniczne neologizmy, kodujące pewne kolonialne narracje, np. Camellia occidentalis (herbata + zachodnia, oryginalnie: Camellia sinensis), Citrus fessa (pomarańcza + wycieńczona), Eugenia avida (goździk + chciwy), Saccharum alienum (cukier + obcy). Jeszcze inne to nazwy autentycznych hybryd (efektów udanych eksperymentów w ogrodach botanicznych oraz hybryd naturalnych), np. e.g. Primula kewensis (Pierwiosnek Kew, stworzony Kew w 1900), Iris albicans (tęczówka cmentarna – hybryda naturalna).
Brak ilustracji w herbarium jest wymowny. Może nawet bardziej niż brak nazwy. Bo choć według International Code of Botanical Nomenclature bez nazwy nawet najlepsza ilustracja, czy cenny zasuszony okaz stają się bezwartościowe i nadają się jedynie do „gabinetu osobliwości”, nazwa bez odnośnika wydaje się jeszcze bardziej podkreślać nieobecność i wprowadzać niepokój. Figura Abest oznacza brak tego, co trudne do uchwycenia, skatalogowania, co wymyka się jednoznacznej definicji. Hybrydyczna nazwa szczególnie mocno potrzebuje ilustracji, wizualnego desygnatu – dla zaspokojenia ciekawości, porównania, sklasyfikowania. Hybrydy pozostawały w kolonializmie swoistym tematem tabu. Z jednej strony fascynujące, z drugiej przerażające. Z jednej zabronione, z drugiej – nieuniknione. Z jednej budujące kolonialny porządek ekonomicznych zysków, z drugiej potencjalnie mu zagrażające przez zaburzenie porządku rasowego przypisania ról. Hybrydy roślinne przedstawiano jako emblemat sukcesu kolonialnych systemów transformacji krajobrazu. Hybrydy rasowe odsunięte były poza krąg reprezentacji, pomijane, przemilczane, niezobrazowane. Figura Abest to swoista zakodowana lista nieobecności, nie tylko kolonialnych.
KONTEKST
Kolonializm to poszerzanie stref kontaktu. Kontaktu opartego o jednostronną dominację. Kontaktu, który oddziaływał na obie strony w nim uczestniczące. Można pokusić się o stwierdzenie, iż wszystko, co wydarzało się w przestrzeni wyznaczonej przez kolonialny kontakt, miało charakter hybrydy. Imperium skazane było na hybrydę. Imperium było hybrydą.
Hybryda jest tworem powstałym w wyniku połączenia dwóch różnych elementów. Twór ten posiada cechy obu składowych, jest do nich podobny, często bardzo podobny, ale nie identyczny. Hybrydę zawsze zdradzi drobna skaza inności. Terminem pomocnym w rozważaniach nad hybrydycznością w kontekście kolonialnym jest inny termin, również wywodzący się z języka biologii – „mimikra”. To zabieg upodabniania się do innych gatunków lub do otoczenia. Mimikra powtarza, ale nie re-prezentuje.1 Jest podobna, ale nie do końca. Daje iluzję identyczności, ale niesie choćby niewielki element obcości. Właśnie w tej pozornej kopii, w powieleniu, „ale nie całkiem”, kryje się subwersywna moc mimikry. Mimikra stała się jednym z hybrydycznych wytworów kolonialnego kontaktu.
Hybrydy-rośliny miały w koloniach status wyjątkowy. Część transplantów roślinnych było tworami hybrydycznymi. Kumulował się w nich cenny kapitał, który napędzał dużą część rynków światowych. Utożsamiano z nimi sukces innowacyjnych metod sprawowania władzy poprzez krajobraz oraz czerpanie z niego materialnych zysków. Za ich pomocą negocjowano także obecność i nieobecność hybryd-ludzi w powszechnej świadomości mieszkańców wielorasowego imperium. Mimo że słownik Oksfordzki nie odnotowuje częstego użycia słowa „hybryda” aż do wieku XIX, eksperymenty z krzyżowaniem gatunków (crosssbreeding) były popularne już pod koniec wieku XVIII.2 Ogrody botaniczne stanowiły przestrzeń bezpiecznych eksperymentów. Były ważnym miejscem transgresji. Sprawdzano tam możliwości transplantacyjne roślin z różnych stref klimatycznych, badano gatunki dla Europy nowe, dokumentowano te, których nie udało się zilustrować in situ podczas samych wypraw. Jednak poza tym niezwykle ważnym aspektem praktycznym, ogrody botaniczne były też przestrzenią kiełkowania kolonialnych ideologii.
Także krajobrazy kolonialne stanowiły rodzaj hybrydy. Ciekawym przykładem są plantacje – z hybrydami roślinnymi, ludźmi-hybrydami, hybrydycznymi technologiami. Hybrydy w hybrydzie. Casid nazywa jamajskie ogrody niewolników (slave gardens) „kontr-dyskursami krajobrazu imperialnego”.3 Ogrody te stanowiły wydzieloną na terenie plantacji przestrzeń o hybrydycznym statusie. Należąc do plantacji, były tam tworem w różnych aspektach obcym. Od czasów ukazania się eseju Homiego K. Bhabhy „Znaki wzięte za cuda” hybrydyczność uważana jest za „subwersywny produkt” systemów kolonialnych. Inne nazwy tej heterogenicznej mieszanki to kreolizacja lub tropikalizacja. Paradoksalnie, jednocześnie ucieleśnia ona potencjał destabilizacji i rozbicia samego systemu kolonialnego, którego jest owocem.4 Bhabha odnosi się także do paradoksu, o którym mówił również Robert Young – o jednoczesnym pożądaniu i odrzuceniu „Innego” i tego wszystkiego, co nowe i obce.5 Wspomina o tym w kontekście krajobrazu i jego reprezentacji. Z jednej strony istniała bowiem silna potrzeba kopiowania własnych, europejskich konwencji w fizycznym krajobrazie kolonii oraz w jego przedstawieniach, na przykład malarskich. Z drugiej – pojawiała się fascynacja nową, egzotyczną roślinnością i topografiami oraz idąca w parze chęć ich uwiecznienia. Prowadzi to do powstawania dziwnych i wręcz przerażających podwójnych lub mieszanych wizji, które, według Bhabhy, zagroziły kolonializmowi od wewnątrz jego własnego systemu reprezentacji. Podobne mechanizmy działały w przypadku ogrodów niewolników na terenach plantacji. Można je nazwać hybrydami wewnątrz hybryd – plantacje same bowiem były tworami w dużej mierze hybrydycznymi mieszającymi wpływy europejskie i światowe z lokalnymi. Casid zauważa, iż krajobraz był nie tylko obszarem, aktywnością, zjawiskiem, które wzmacniało władzę kolonialną, ale także miejscem i medium strategii kontr-kolonialnych.6 Krajobraz nie powinien być więc kojarzony jedynie z efektywnymi mechanizmami imperializmu. Pełen był bowiem rys w postaci niewyjaśnionych ambiwalencji i nie okiełznanego do końca oporu.7 Rysy te pogłębiały się i rozsadzały pozorny monolit imperium od wewnątrz. W pęknięciach kiełkował opór, bunt, marzenia o niezależności. Slave gardens to jeden z przykładów, świadomego korzystania przez ruchy antykolonialne z europejskich słowników i idei, by stawić wyzwanie kolonializmowi przez hybrydyzację, innym razem przez mimikrę.8
6 Heracleum sosnowskyi
Barszcz Sosnowskiego – roślina inwazyjna z politycznym tłem, natywna dla większości Kaukazu, obecnie powszechny chwast w krajach bałtyckich, Białorusi, Rosji, Ukrainie, Polsce, wysoce inwazyjny i niebezpieczny, może powodować poparzenie, po raz pierwszy wprowadzony w krajach kontrolowanych przez Stalina w roku 1947, popularnie nazywany „zemstą Stalina”
23 Gossypium sanguinulentum
taksonomia hybrydyczna: krwistoczerwona bawełna/ bawełna skropiona krwią – odnosi się do niewolnictwa na plantacjach bawełny w USA; uprawa większości tak zwanych cash crops – roślin przynoszących największe zyski – silnie związana była z wyzyskiem niewolniczej siły roboczej i opresją
24 Oryza purpurea
taksonomia hybrydyczna: Ryż purpurowy, odnosi się do wpływu ryżu na zmianę układu sił w wielu regionach; purpura jest kolorem „królewskim’ kojarzonym z silą; ryż jest jedną z pierwszych udomowionych roślin. Historia udomowienia ryżu i jego wpływu na światowy układ sił (przed- i kolonialnych) wprowadza go w sam środek dyskusji o (kolonialnych) transgresjach. Chiny stanowią dobry przykład związku ryżu i władzy. Chiny to jedno z pierwszych centrów udomowienia roślin (w tym ryżu) i zwierząt9, co zapewniło im dominację najpierw w regionu, a potem na świecie10. Jako że na przestrzeni wieków światowy układ sił stopniowo przesuwał się na zachód, przez Żyzny Półksiężyc (na Bliskim Wschodzie) aż do Europy w wieku XV11, ryż można postrzegać jako pośredni czynnik zapewniający Europie dominację na tyle silną, by podbić ponad 80% obszaru świata do początków XX w. Kontrolowanie krajobrazów przez produkcję żywności już 13 tysięcy lat temu jest silnie związane z budowaniem ośrodków władzy politycznej i militarnej oraz z powstawaniem światowych imperiów. Konsekwencje tych pre-kolonialnych transgresji sięgają daleko do czasów post-kolonialnych.
25 Artocarpus fugitivus
taksonomia hybrydyczna: Drzewo chlebowe uciekinier – ciekawy przykład transplantacji powodowanej nie tyle względami wprost ekonomicznymi, a ideologicznymi: drzewo chlebowe zostało sprowadzone na Karaiby z Tahiti jako żywność dla niewolników. Oficjalnym założeniem było zapewnienie im „chleba”, który byłby dostępny na wyciągnięcie ręki bez wysiłku, prawdziwym celem było jednak zmniejszenie kosztów utrzymania niewolników; nazwa nawiązuje również do ciekawego fenomenu „ogrodów niewolników”, które, hybrydyczne w swej naturze, z czasem stały się subwersywnymi ośrodkami buntu
31 Camellia occidentalis
taksonomia hybrydyczna: Herbata zachodnia – odnosi się do obsesyjnego wręcz dążenia do uprawy herbaty w Europie dla uniknięcia ogromnych kosztów importu z Chin i Indii, które to rujnowały ekonomię wielu europejskich krajów; znane są liczne i bardzo ryzykowne przypadki wykradania sadzonek z Chin; Linneusz marzył o uprawie herbaty w Szwecji, by oszczędzić szwedzkie złoto i powstrzymać zakusy kolonizacyjne; do dziś europejska herbata uprawiana jest jedynie na Azorach
35 Quercus cocos
europejsko-kolonialna nazwa hybrydyczna: dąb & kokos
37 Betula ebenus
europejsko-kolonialna nazwa hybrydyczna: brzoza & mahoniowiec
42 Cymbidium servitium
taksonomia hybrydyczna: Zniewolona orchidea – piękne rośliny egzotyczne stawały się niewolnikami kolonialnej gorączki „zielonego złota” i ofiarami ekspedycji łowców roślin; także uprawa i sprowadzanie tych cennych roślin z ich naturalnych ekosystemów wiązała się z wykorzystywaniem niewolniczej siły roboczej głownie spoza Europy
1 Homi K Bhabha, Miejsca kultury, tłum. Tomasz Dobrogoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 83
2 Jill H. Casid, Sowing Empire. Landscape and Colonization, s. 2
3 Ibid., 191
4 Ibid., s. 106
5 Ibid., s. 192, cytat za Homi K. Bhabha
6 Ibid., s. 191
7 Ibid., s. 191
8 Ania Loomba, Kolonializm / postkolonializm, s. 184
9 J. Diamond, Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies, 395.
10 Ibid., 499.
11 Ibid., 497, 498